Asal Mulaning Kutha Pemalang lan Gunung Slamet

Nalika jaman biyen, ana wong telu kang merguru ing padhepokan Argo Dimillah ing gunung Lawu. Kang lanang, jenenge Bayulan Giri, yen sing wadon jenenge Warih. Wis suwe anggone wongtelu mau ngangsu kawruh ing padhepokan ArgoDimilah, nganti katelune entuk ilmune dhewe-dhewe. Tanpa sadhar Bayu lan Giri tresna marang Warih, lan iku ndadekake ‘cinta segitiga’. Ananging ‘cinta segitiga’ iku malah ndadekake paduning sedulur saperguron mau. Akhire katelune lunga saka padhepokan Argo Dimillah kaperlu nyebarake ilmukang wis pikantuk nalika padha ngangsu kawruh ing kana. Sadurunge pisah, Warih ngucap, sapa wong kang ketemudhisik karodheweke berarti wong kuwi kang bakal dadi bojone. Warih uga pesen, menawa Bayu lan Giri ora kena curang lan kudu lila menawa salah sijine kang bakal dadi bojone Warih. Banjur wongtelu mau luga, Bayu lunga meyang wetan, Warih lunga meyang kidul, lan Giri lunga meyang kulon.
Giri kang nyebarake ilmune ingdhaerah kulon kudu ngadhepi laku kang abot ing dalan amarga Giri kudu ngadhepi alangan-alangan kayata dibegal ning dalan. Nalika kuwi, rampoke wis suwe ngawasi lakune Giri. Lan nalika rampok-rampok mau ngerti menawa Giri lagi mlaku dhewekan ing pangonan kang sepi, dheweke langsung ngadhang Giri. Kanthi manteping ati, Giri bisa ngadhepi kang ngalang-ngalangi lakune dheweke. Mula panggonan mau dijenengi PEMALANG. Sawise ngliwati Pemalang, Giri mlebu alas. Kaya entuk mukjizat, Giri metu saka alas kanthi slamet. Wong-wong kang weruh padha gumun, amarga akeh kurban kang mati menawa mlebu alas mau. Mula alas mau dijenengi Alas Roban.
Banjur Giri nglanjutake nyebar ilmu nganti tumekane ing sawijining gunung, Giri diganggu dening kethek kang cah-cahe akeh. Giri kewalahan anggone ngadhepi kethek-kethek mau. Banjur ana wong wadon nganggocadar kang ora liya yaiku Warih, teka nulungi Giri. Kethek-kethek mau padha mati, Giri slamet lan panggonan mau dijenengi Gunung Slamet. Amarga penasaran, Giri ngejar Wrih kaperlu pengin ngertisapa sejatine wong kang nylametake awake. Bayu kang lagi liwat, banjur weruh wong lanang lan wong wadon kang lagi gelut. Bayu mbelani Warih nanging dheweke uga penasaran karo wong wadon kang nganggo cadar iku. Dideleng saka pawakane, kayane Bayu kenal wong wadon kang nganggo cadar iki. Akhire cadare Warih kabukak dening Bayu. Banjur Warih ngambung tangane Bayu lan ngomong menawa Bayu kang bakal dadi bojone, amarga Bayu iku wong pertama kang weruh raine Warih. Sanajan Giri ora rela, nanging akhire dheweke ngalah maraang marang Bayu. Banjur Bayu lan Warih bebojoan. Dene Giri sakwise nrasa cukup anggone nyebarake ilmune, Giri banjur bali menyang desane lan dadi sesepuh kang dikurmati dening warga kana.

ASAL MULANE KABUPATEN BATANG

Batang, salah sijine kabupaten kang ana ing Jawa Tengah duweni sejarah. Manut cerita, ing jaman biyen ana kerajaan sing jenenge Kerajaan Mataram Islam. Rajane yaiku Sultan Agung Hanyokrokusumo. Wektu kuwi Sultan Agung lagi nyiapake prajurit-prajurite kanggo nyerang prajurit Belanda ing Jakarta sing biyene arane Batavia.
Sultan Agung ngutus Bupati Kleyangan sing jenenge Dipokusumo supaya babat alas Roban, banjur didadekake sawah sakperlu kanggo nyukupi kabutuhan pangane para prajurit sing arep nyerang Batavia. Kamangka ing sakjerone Alas Roban mau akeh para dhedhemit lan sakjinise sing saba ing alas kono. Manut cerita, sing dadi rajane dhedhemit yaiku Dadungawuk.

Dipokusumo lan para prajurite banjur babat alas roban mau, nanging pagaweyane mau kandheg dening para dhedhemit mau. Para prajurite Dipokusumo akeh sing mati dadi korbane dhedhemit mau. Dipokusumo kang ngerteni kahanan sing kaya kuwi dadi bingung arep laporan dening Sultan Agung amarga pagaweyane ora kasil.
Dipokusumo banjur njaluk pitulungan karo Ki Gede Cempaluk, salah sijining punggawa Mataram sing diukum dening Sultan Agung amarga dheweke nglakoni salah marang Sultan Agung. Ki Gede cempaluk saguh ngrewangi pagaweyane Dipokusumo kanggo babat alas amarga disemayani dening Dipokusumoarep dijalukake pangapura marang Sultan Agung. Ki Gede Cempaluk banjur ngutus putrane kang duweni jeneng Jaka Bahu kanggo nglakokaken tugas babat alas mau saperlu arep digawe sawah-sawah, Jaka Bahu banjur mangkat menyang alas Roban.
Ora beda karo Dipokusumo, Jaka Bahu kang lagi babat alas dadi kandheg pagaweyane dening dhedhemit sing saba ing alas kono. Jaka Bahu banjur nglakoni tapa sakperlu pengen ngerteni sebabe para prajurite akeh sing mati. Ora suwe Jaka Bahu nglakoni tapa, dheweke banjur ngerti yen sing nyebabake pagaweyane kandheg yaiku Dadungawuk, raja dhedhemit ing Alas Roban, karo para prajurite. Jaka Bahu banjur perang nglawan Dadungawuk lan para prajurite. Dadungawuk lan para prajurite kasil dikalahake dening Jaka Bahu, banjur pagaweyane Jaka Bahu bisa diterusake.
ujuane Jaka Bahu babat alas Roban kuwi sakperlu arep digawe sawah-sawah, mula Jaka Bahu kudu duweni sumber banyu kanggo ngalirake banyu marang sawah-sawah sing arep digawe mau. Jaka Bahu banjur nggaawe kedhung kanggo ngalirake banyu. Nanging pagaweyane mau yo duweni alangan. Banyune ngalire ora tetep, kadhang ngalire cilik kadhang gedhe. Jaka Bahu banjur nggoleki sebabe banyune mau ngalire ora ajeg. Bareng ngerti sebabe, jebul sumber mau kaline kadhangan watang sing ambruk ing tengah kedhung. Mula banyune ngalire ora ajeg. Jaka Bahu banjur nglakoni tapa maneh ing sakpinggire kali mau supaya bisa entuk kakuwatan kanggo nyingkirake watang mau. Sakwise kuwi Jaka Bahu banjur entuk kakuwatan kanggo nyingkirake watang mau. Banjur pagaweyane nggawe kedhung bisa diterusake. Tlatah ing kono banjur dikenal kanthi jeneng yaiku Batang, saka kasile Jaka Bahu ngemBat waTang mau.
Nanging alangan ora kandheg. Jaka Bahu nemoni alangan maneh olehe nggawe kedhung. Jedhung sing wis digawe dening Jaka Bahu bobol. Jaka Bahu rumangsa bingung amarga dheweke wis kasil olehe nyingkirake watang mau. Banjur apa kang nyebabake pagaweyane kandheg maneh? Jaka Bahu kepeksa nglakokake tapa maneh kanggo mangerteni sebabe. Nalika Jaka Bahu rampung tapa, dheweke ngerti yen ing jero kedhung kuwi mau ana gapura istanane para uling. Sejatine kedhung kuwi jebul istanane para uling sing rajane jenenge Kala Drubiksa. Kala Drubiksa seneng gawe geger tumrap uripe manungsa. Jaka Bahu banjur nyebur ing jero kedhung mateni para uling sing ngrusak kedhung mau.
Kala Drubiksa kaget entuk warta saka prajurite yen para prajurite akeh sing mati dipateni Jaka Bahu. Kala Drubiksa ora trima. Kala Drubiksa sing panggonane dirusak karo manungsa tansaya kobongan jenggot. Dheweke banjur menyat lan tandhang dhewe ngadhepi Jaka Bahu. Perange Jaka Bahu lan Kala Drubiksa dadi perang sing gedhe amarga loro karone padha sektine. Ananging Jaka Bahu wis kesel amarga tenagane wis kari sithik kanggo nglawan para prajurite Kala Drubiksa mau. Jaka Bahu bisa kecekel dening Kala Drubiksa kanthi digubet nganggo buntute. Jaka Bahu ora kalah pokal, kanthi tenaga kang wis kari sithik Jaka Bahu bisa ucul saka gubetane Kala Drubiksa. Jaka Bahu banjur mlayu ninggalake Kala Drubiksa sakperlu golek papan kanggo ndhelik kanggo mulihake tenagane.
Ana ing papan pandhelikane, Jaka Bahu ketemu karo Drubiksawati sing jebule adhine Kala Drubiksa. Pancen papan sing dienggo ndhelik Jaka Bahu mau jebul Taman Kaputrene Drubiksawati. Saka panyawange Drubiksawati, dheweke banjur thukul rasa katresnan tumrap Jaka Bahu, Drubiksawati banjur nyedhaki Jaka Bahu banjur loro karone padha kenalan. Mawi kuwi Jaka Bahu ngerti yen Drubiksawati kuwi adhine Kala Drubiksa sing wis kebacut tresna marang Jaka Bahu. Ngerti kahanane sing nguntungake Jaka Bahu, mula Jaka Bahu banjur njaluk tulung marang Drubiksawati golek wadine Kala Drubiksa kanthi syarat gelem nampa katresnane Drubiksawati. Drubiksawti kang ora seneng marang tumindhake Kala Drubiksa nyanggupi, nanging Jaka Bahhu ora kena mateni Kala Drubiksa.
Jaka Bahu banjur dicolongake pedhang Swedhang kang dadi sumbere tenagane kasektene Kala Drubiksa. Sakwise Jaka Bahu entuk pedhang swedhang mau, Jaka Bahu banjur mangkat maneh ngrampungake perange nglawan Kala Drubiksa lan para prajurite sing uga lagi nggoleki Jaka Bahu. Pancen bener, kanthi pedhang swedhang mau Kala Drubiksa tenan kasil dikalahake dening Jaka Bahu. Kala Drubiksa banjur mlayu menyang lor alas roban. Jaka Bahu ngoyak nganti kecekel, sakwise kecekel ing Kali Kramat, Kala Drubiksa banjur nyerah maranmg Jaka Bahu lan perange loro karone mau kandheg, nanging dadi rundhingan utawa prajanjen loro karone mau ing Kali Kramat. Kasile rundhingan mau menawa Kala Drubiksa ora bakal ngganggu maneh tumrape uripe manungsa, nangingdheweke diwenehi panggonan ing Alas roban sisih lor kango papan uripe. Kala Drubiksa uga entuk jupuk jatah kanggo uripe saka hasil bumine manungsa, ananging sithik wae lan ora entuk ana kang mangerteni. Pedhang Swedhang mau banjur ditancepake ing sakpinggire Kalli Kramat. Wong-wong sing padha ngerti yen Kala Drubiksa kasil dikalahake dening Jaka Bahu rumangsa seneng, banjur nganakake syukuran ing dhuwur Kali Kramat.
Kanthi Jaka Bahu bisa ngalahake Kala Drubiksa, mula kedhung sing lagi dibangun mau kasil dadi. Jaka Bahu uga kasil olehe babat Alas Roban, mula Alas Roban mau didadekake sawah. Sawah-sawahmau dadi tlatah kang subur amarga banyu sing ngalir saka kedhung lancar. Jaka Bahu banjur bali menyang Mataram nglaporake hasile mau dhumateng Sultan Agung. Sultan Agung rumangsa bungah banget senenge ngerteni pagaweyane Jaka Bahu mau. Kanggo imbalan, Jaka Bahu didadekake bupati ing Kendal. Nanging sakdurunge kuwi Jaka Bahu diwenehi tugas maneh karo Sultan Agung. Tugase yaiku njupuk putri sing jenenge Retno Rantan Sari sing dititipake ing dhusun Kalisalak. Sultan Agung pengen ndadekake Retno Rantan Sari dadi bojone.jaka Bahu banjur mangkat menyang dhusun Kalisalak
Tekan panggonane, Jaka Bahu rumangsa kesengsem karo kaendahan ing sakiwo tengene pangonane Retno Rantan Sari. Jaka Bahu banjur nemoni Pak Wongso, wong sing dititipi Retno Rantan Sari lan ngomong yen dheweke diutus dening Sultan Agung sakperlu mboyong Retno Rantan Sari arep diboyong menyang Mataram. Retno Rantan Sari jebul wong wedok sing pancen ayu banget ora ana tandhingane. Kanthi ayune kuwi mau Jaka Bahu banjur kesengsem lan tresno marang Retno Rantan Sari. Semono uga Retno Rantan Sari, dheweke uga tresna marang Jaka Bahu. Jaka Bahu rumangsa bingung. Menawa Jaka Bahu mboyong Retno ning Mataram, dheweke ora lila yen Retno Rantan sari jejeran karo Sultan Agung, nanging saumpama dheweke ora kasil mboyong Retno, Jaka Bahu wedi menawa Sultan Agung duka. Jaka Bahu banjur bali mennyang omahe sakperlu njaluk wejange Ki Gede Cempaluk.
Ing ngomah, Ki Gede Cempaluk uga rumangsa bingung. Dheeke uga ngerteni manahe Jaka Bahu, putrane. Ki Gedhe Cempaluk banjur nggoleki akal supaya bisa nggolek wong wedok sing ayune padha karo Retno Rantan Sari, banjur digawa menyang Mataram. Ing dhusun Kalibeluk ana kenya ayu sing ayune padha Retno Rantan Sari, rupane uga mirip. Ngerteni bab iku, Ki Gede Cempaluk banjur ngongkon Jaka Bahu lunga menyang Kalibeluk sakperlu njaluk kenya ayu mau sing jenenge Endang Wuranti. Rupane pancen mirip tenan. Wong tuwane Endang Wuranti ngijinke, mula Endang Wuranti kasil digawa dening Jaka Bahu. Endang Wuranti dikongkon nyamar dadi Retno Rantan Sari banjur digawa menyang Mataram sakperlu diwenehake marang Sultan Agung. Banjur Retno Rantan Sari bisa kasandhing karo Jaka Bahu dadi bojone. Sultan Agung banjur ngajak Endang Wuranti lungguh jejer bebarengan ing singgasanane, nanging Endang Wuranti sing mung wong biyasa banjur semaput. Sultan Agung banjur sulika marang Jaka Bahu. Sakwise Endang Wuranti sadar, dheweke ditakoni marang Sultan Agung. Endang Wuranti kang wong biyasa ngandha yen dheweke kuwi dudu Retno Rantan Sari, nanging Endang Wuranti saka dhusun Kalibeluk, anake wong tukang dodol serabi. Endang Wuranti ora diiukum dening Sultan Agung banjur dikongkon bali dening Sultan Agung menyang dhusune.
Sultan Agung duka ngerteni kahanan kuwi mau. Dheweke rumangsa diapusi, banjur ngongkon Jaka Bahu ngadhep dheweke. Sakwise kuwi Jaka Bahu disengeni marang Sultan Agung. Jaka Bahu banjur diwenehi ukuman supaya Jaka Bahu entuk tugas-tugas liyane sing luwih abot tinimbang tugas babat alas roban lan gawe kedhung ing Kali Kramat. Tugas pisanan yaiku dheweke diutus babat alas Gambiran, banjur diwenehi tugas-tugas liyane nganti dianggep cukup kanggo nebus salahe marang Sultan Agung.
Kuwi mau critane Jaka Bahu ing babagan ngrampungake tugas-tugase sing dikongkon dening Sultan Agung lan kedadeyan-kedadeyan sing dialami karo Retno Rantan Sari. Jaka Bahu dikenal dening wong-wong kanthi jeneng aran Bahurekso.

ASAL-USUL AJIBARANG

Ing jaman semana ana sawijining Negara kang jenenge Galuh Pakuan. Galuh Pakuan kuwi kalebu wilayah Kerajaan Pajajaran. Nalika semana ing Galuh Pakuan lagi ana musibah. Musibah mau awujud mangsa ketiga kang suwe banget. Kabeh mau ndadekake para warga urip sengsara. Para warga padha kurang pangan, amarga mangsa paceklik. Ing kahanan kang mrihatenake mau, bojone Adipati Munding Wilis (Adipati Galuh Pakuan) njaluk digolekake dhaging kidang kang sikile putih.
Bojone Adipati Munding Wilis kandha, “Kangmas, aku kepengin mangan daging kidang kang sikile putih.”
“Panjalukanmu kok aneh diajeng?” ature sang adipati
“Iki dudu panjalukan saka aku kang mas, nanging panjalukane si jabang bayi,” wangsulane
bojone Sang Adipati
“Ya wis, nek ngana ngesuk aku tak menyang alas nggolek kidang kang sikile putih,” ature Sang Adipati.
Amarga bojone lagi meteng, mula Sang Adipati nuruti panjalukane bojone. Esuk-esuk sawise pamitan lan wis nggawa sangu kang sacukupe, Adipati Munding Wilis lan punggawane budhal menyang alas nggolek kidang kang sikile putih. Sang Adipati nunggang jaran kang jenenge Dawuk Mruyung. Sang Adipati lan rombongan wis tekan alas. Kahanan ing alas kana sepi banget. Kidang kang digoleki ora ana. Sadurunge oleh kidang kang sikile putih, Sang Adipati lan rombongan kesasar ing desa para brandal (perampok). Pimpinan brandal mau jenenge Abulawang. Banjur Abulawang mrentah anak buahe supaya nggolek pawarta babagan rombongan kang kesasar mau.
“He, kowe! Cepet nggolek pawarta babagan rombongan sing kesasar mau sapa lan apa wae kang digawa!” Prentahe Abulawang.
Anak buahe Abulawang cepet-cepet budhal lan nggolek pawarta babagan rombongan kang kesasar mau. Sawise telung dina, anak buahe Abulawang mulih ngadhep pimpinane, banjur nglapor babagan kasil anggone nggolek pawarta mau.
“Pawarta apa kang arep kolaporake marang aku?” Pitakone Abulawang
“Rombongan kang kesasar wau inggih punika rombongan Adipati Munding Wilis saking Kadipaten Galuh Pakuan. Barang-barang ingkang dipun bekta ugi kathah,” wangsulane anak buahe Abulawang.
“Ya wis, saiki siapake pasukan kanggo nyerang rombongan Adipati Munding Wilis!” Prentahe Abulawang.
Banjur Abulawang lan anak buahe nyusun rencana kanggo nyerang Adipati Munding Wilis lan rombongane. Perang antarane rombongane Sang adipati lan Abulawang akhire kedadean. Sang Adipati lan rombongan kalah, banjur dicekel dening perampok kang dipimpin Abulawang. Kabeh barang-barange Sang Adipati dirampok semana uga jarane. Banjur Sang Adipati diolehake mulih marang kadipaten. Karo nahan rasa kang sedhih, akhire Sang Adipati lan rombongan mulih mlaku, amarga jarane uga melu dirampok.
Sawise tekan ing kadipaten, Sang Adipati ngrasa seneng. Bojone wis nglairake putra kang bagus rupane. Putrane mau nduweni tandha ing lengen sisih tengen yaiku belong “toh wisnu”. Wektu lagi pada seneng-seneng, dumandakan kahanan ing kana dadi ora karu-karuan. Kabeh mau amarga rombongan Abulawang dumandakan nyerang lan mlebu marang kadipaten. Nalika semana umure putrane Sang Adipati nembe patang dina. Kadipaten dirampok lan diobong. Semana uga omahe para warga lan para pejabat kadipaten. Untung wae Sang Adipati ditulungi dening Ki Juru Taman, pembantu kadipaten.
Sawise kahanan aman, Sang Adipati kelingan karo nasibe putrane kang nembe lair mau. Putrane digoleki ing saben pojokan kadipaten, nanging ora ketemu. Ing sawijining dina ana warga kang nglapor yen putrane Sang Adipati digawa lunga (diculik) dening Abulawang. Sang Adipati lan bojone ngrasa sedhih banget. Banjur wong loro nekad lunga nggoleki putrane kang digawa Abulawang. Wong loro mau nyamar dadi wong tani jenenge Pak Sandi lan Nyai Sandi.
Ing Bukit Mruyung (papane para perampok), Abulawang lan bojone ngrasa seneng banget. Amarga Abulawang lan rombongane bisa nyulik putrane Sang Adipati sing bagus rupane. Nanging putrane diaku anak dening Abulawang lan bojone. Abulawang lan bojone gelem ngakoni amarga wong loro mau pancen durung duwe anak. Akhire putrane Sang Adipati mau dijenengi Jaka Mruyung.
Saiki Jaka Mruyung wis ngancik tambah gedhe. Dheweke diwenehi wejangan dening Abulawang yaiku ora kena lunga adoh-adoh saka Bukit Mruyung. Apa maneh nganti metu saka Bukit Mruyung.
Abulawang kanda, “Nduk, kowe ora kena lunga adoh-adoh saka Bukit Mruyung. Apa maneh metu saka wilayah Bukit Mruyung iki!”
“Nggih pak,” wangsulane Jaka Mruyung manut.
Saya suwe Jaka Mruyung ngrasa ora betah manggon ning Bukit Mruyung. Dheweke ora seneng karo wong tuwane kang nduweni watek ala kayata seneng ngrampok, nginum, lan judi. Banjur Jaka Mruyung lunga (minggat) saka Bukit Mruyung. Jaka Mruyung nglanggar janjine marang Abulawang. Jaka Mruyung lunga numpak jaran Dawuk Mruyung. Jaran Dawuk Mruyung mau jebul duweke ramane dhewe (Adipati Munding Wilis) kang biyen dirampok dening Abulawang.
Ana Anak buahe Abulawang kang nglapor yen Jaka Mruyung minggat numpak jaran Dawuk Mruyung. Abulawang mrentah anak buahe supaya nggudag Jaka Mruyung. Jaka Mruyung digudag-gudag dening anak buahe Abulawang, nanging Jaka Mruyung bisa metu saka Bukit mruyung lan ora kecekel.
Karo nggawa sangu, Jaka Mruyung lunga ngetan ngliwati alas-alas. Dheweke tekan ing sawijining papan kang jenenge Dayehluhur. Jaka Mruyung mampir ing omah cilik, duweke Ki Mranggi. Akhire Ki Mranggi ngongkon Jaka Mruyung supaya gelem saomah karo Ki Mranggi lan dianggep putu.
“Ndhuk, kowe manggon neng kene wae ngancani aku!” Prentahe Ki Mranggi
Amarga Jaka Mruyung pancen ora nduwe papan kanggo nginep, banjur dheweke sarujuk.
“Nggih, Ki?” Wangsulane Jaka Mruyung.
Ki Mranggi yaiku bekas prajurit Majapahit kang manggon ing papan iku. Jaka Mruyung diwarahi maca, nulis keprajuritan, bela dhiri, lan ilmu kesaktian. Sawise cukup anggone nimba ilmu, banjur Jaka Mruyung diijinake nerusake pangumbarane nanging saka petunjuk Ki Mranggi kang diolehake saka ngimpine. Jaka Mruyung lunga ngetan lurus ngolek alas kang jenenge Pakis Aji. Sawise alas mau ditemokake, banjur dibabad amarga papan mau besuke bakal dadi Negara kang gedhe. Jaka Mruyung akhire ninggalake papan mau saka pratandha kang wis ditrima Ki Mranggi. Jaka Mruyung uga ninggalake pesen supaya papan mau dijenengi Desa Panulisan kang artine papan Jaka Mruyung bisa maca lan nulis.
Ing sawijining dina, Jaka mruyung tekan ing papan kang amba lan akeh sukete wernane ijo-ijo. Dheweke leren lan jarane mangan suket kang ijo-ijo mau. Banjur papan mau dijenengi Gumelar kang artine papan kang amba. Pangambaraan diterusake lan Jaka Mruyung wis tekan ing sawijining papan lan dheweke ketemu karo wong lanang enom jenenge Tlangkas. Tlangkas menehi ngerti yen Alas Pakis Aji wis cedhak yaiku ing sisih kidul Kadipaten Kutanegara. Akhire Jaka Mruyung nerusake pangumbarane maneh banjur ninggalake pesen kanggo Tlangkas. Pesene yaiku yen besuke Tlangkas arep dijaluki tulung mbabad Alas Pakis aji lan Tlangkas nyangguhi.
Dicritakake yen Ki Sandi wis tekan ing Desa Panulisan lan leren ing omahe Ki Mranggi. Sawise leren ana pirang-pirang dina ing omahe Ki Mranggi, banjur Ki Sandi nyritakake yen tujuane dheweke yaiku nggoleki anake lanang kang nduweni tanda ing lengen sisih tengen yaiku belong “ toh wisnu”. Banjur Ki Mranggi nyritakake yen bocah sing lagi digoleki mau saiki wis gedhe jenenge Jaka Mruyung. Jaka Mruung durung suwe lunga ngetan golek Alas pakis Aji. Ki Sandi ngrasa seneng amarga dheweke wis oleh kabar yen Jaka Mruyung iku anake lanang kang lagi digoleki lan saikine isih urip.
Sesuke Ki Sandi lan bojone nerusake pangambaraane mlaku ngetan nututi bekas lakune Jaka Mruyung. Ki Sandi lan bojone ngliwati kali kang bening banyune lan swarane banter (kemracak). Mula mbesuke papan mau dijenengi Desa Kracak. Ing sawijining papan, Ki Sandi ketemu karo wong lanang kang nggawa buah banjur dheweke takon jenenge buah mau.
“Pak, punika buah napa?” Pitakone Ki Sandi
Banjur wong lanang mau mangsuli nganggo basa Sunda, ”Le mah Gondang amis.”
Ki Sandi takon maneh, “Le mah Gondang amis punika artosipun punapa?”
“Artosipun inggih menika buah gondang kang rasane legi,” wangsulane wong mau.
Banjur papan mau besuke dijenengi Desa Gondangamis. Pangambaraane Jaka Mruyung saiki wis tekan ing pinggir Alas Pakis Aji. Dheweke leren ing papan kang akeh manuk jalake. Papan mau banjur dijenengi Pejalakan. Dheweke mlebu ing Alas Pakis Aji. Jaka Mruyung tekan ing Kali Datar lan ing papan kana uga ana kedung. Ing kedung kana akeh manuk Serwitine. Banjur papan mau dijenengi Kedung Serwiti.
Sawise Jaka Mruyung tekan ing pinggir Alas Pakis Aji, dheweke langsung mbabad alas. Nalika dheweke lagi mbabad alas mau, Jaka weruh ing sakitare kana ana wong akeh kang lagi padha gawe tambak iwak. Jaka Mruyung nyedaki wong-wong mau lan njaluk tulung mbabad Alas Pakis Aji. Banjur wong-wong mau pada nyangguhi.
Jaka Mruyung lan wong-wong mau mulai mbabad Alas Pakis Aji. Nalika lagi mbabad Alas Pakis Aji, jaka weruh naga (ula kang gedhe). Ula mau dicekel dening Jaka Mruyung banjur dipateni banjur diobong. Nalika lagi ngobong ula, genine melu ngobong Alas Pakis Aji. Warta yen Alas Pakis Aji kobongan, wis ditrima dening Adipati Nglangak yaiku Adipati Kutanegara. Adipati Nglangak murka banget marang Jaka Mruyung. Semana uga wong-wong ing Kadipaten Kutanegara, kabeh melu nyalahake Jaka Mruyung. Banjur Sang Adipati ngutus para punggawane kanggo nangkep wong kang wis mbakar Alas Pakis Aji yaiku Jaka Mruyung supaya diukum.
“Punggawa,! Tangkep lan ukum Jaka Mruyung!” Prentahe Adipati Nglangak.
Jaka Mruyung digoleki dening punggawa Kadipaten Kutanegara. Ora mbutuhake wektu kang suwe kanggo nggolek dheweke, akhire Jaka Mruyung bisa kecekel. Jaka Mruyung banjur diukum banjur dheweke dadi tahanan ing Kadipaten Kutanegara.
Adipati Nglangak nduwe anak telu yaiku Dewi Pandansari, Dewi Pandanayu, lan Dewi Rantansari. Putri-putri mau uga dadi prajurit wadon ing Kadipaten Kutanegara. Nalika dadi tahanan Jaka Mruyung ngetokake tingkah laku kang sopan santun. Akhire Jaka Mruyung dibebasake. Ing sawijining dina, Kadipaten Kutanegara nganakake sayembara kanggo ngolek Senopati Kadipaten Kutanegara. Senopati yaiku pemimpin perang utawa prajurit.
Ing sajroning sayembara, Jaka Mruyung oleh lawan kang sakti jenenge Ki Ketol Ireng. Wong loro mau padha-padha kuwate lan saktine. nanging akhire Ki Kentol Ireng nyerah, dheweke ngaku kalah. Jaka Mruyung menang lan dheweke didadekake Senopati Kadipaten Kutanegara. Banjur dheweke uga dinikahake karo anake adipati Nglangak kang nomer loro yaiku Dewi Pandanayu
Adipati Nglangak tambah seneng sawise ngerti yen Jaka Mruyung kuwi jebul putrane Adipati Munding Wilis saka Galuh Pakuan. Rahasia kabeh mau kabongkar amarga Tlangkas nyritakake babagan kabeh mau marang Adipati Nglangak. Akhire Kadipaten Kutanegara diserahake marang Jaka Mruyung.
Sawise Jaka mruyung dadi adipati, dheweke mulih menyang Kadipaten Galuh Pakuan. Wong-wong kadipaten wis ora padha kenal lan ora ngerti yen tamu kang nembe teka mau jebule Jaka Mruyung, putrane Adipati Munding Wilis. Ing kahanan kang kaya mangkono, Ki Juru Taman nglapor yen Rama lan Ibune Jaka Mruyung lunga nggoleki putrane kang digawa lunga perampok Abulawang.
Jaka Mruyung banjur mrentah punggawane supaya nyebarake pengumunan kang isine sapa kang bisa nemokake Adipati Munding Wilis lan bojone bakal diwenehi hadiah. Sawijining dina, Adipati Munding Wilis lan bojone maca pengumuman mau. Sang Adipati lan bojone ngrasa seneng banget. Akhire wong loro mau sarujuk arep teka dhewe marang Kadipaten Kutanegara nemoni putrane yaiku Jaka Mruyung.
Sawise tekan ing Kadipaten Kutanegara, Adipati Munding Wilis lan bojone nyritakake yen dheweke kuwi wong tuane Jaka Mruyung. Adipati Munding Wilis uga nyritakake sebabe Jaka Mruyung bisa pisah saka wong tuwane. Sawise ngerti critane kabeh, banjur Jaka Mruyung arep nuntut bales marang Abulawang. Nalika semana Jaka Mruyung isih jengkel.
Jaka Mruyung lan punggawane budhal menyang Bukit Mruyung. Sadurunge tekan ing Bukit Mruyung, dheweke malah diserang dening Abulawang lan rombongane. Banjur Jaka Mruyung lan punggawane genti nyerang. Akhire Abulawang lan rombongane bisa dikalahake. Abulawang ngaku salah lan njaluk pangapura marang Jaka Mruyung. Jaka Mruyung ora ngukum Abulawang amarga dheweke esih eling karo jasa-jasane Abulawang kang wis ngopeni dheweke nganti gedhe. Abulawang lan bojone dipindah menyang Kutanegara. Jaka Mruyung akhire bisa urip tentrem lan seneng amarga urip bareng karo wong kang ditresnani. Sawise kuwi ibukota Kadipaten Kutanegara dipindah marang Alas Pakis Aji kang wis dibabad mau. Alas Pakis Aji mau dijenengi AJIBARANG. Mula Jaka Mruyung kuwi Adipati Ajibarang kang kaping pisan.
Sawise Kadipaten Kutanegara ngadeg, Kadipaten Kutanegara dibagi dadi rong desa yaiku Desa Kutawera lan Desa Candinegara. Bukti yen cerita iki pancen ana yaiku anane kuburan kang jenenge Pandansari, yaiku kuburane Dewi pandansari. Uga ana kuburan Pandanayu yaiku kuburane Dewi Pandaayu bojone adipati Jaka mruyung. Kuburan mau ana ing sisih lor Ajibarang. Yen Dewi Rantansari ana ing Gunung Putri, sisih kidul Ajibarang lan Gunung mau dijenengi Gunung Putri.

ASAL – USUL KERATON PATI PESANTENAN

Adhipati Yudapati ngutus patih Singapati lan prajurite ning Kadipaten Carangsaka kanggo nglamar Dewi Rayungwulan.

“ Hey…Patih Singapati gowonen prajuritmu kanggo nglamar Dewi Rayungwulan kanggo anakku Pangeran Josari. “ Ngendikane Adhipati Yudapati.

“ Sendika dhawuh. “ Ngomonge Patih Singopati.
Sanalika kuwi Patih Singapati lan prajurite mangkat ning Kadipaten Carangsoka. Ora let suwe Patih Singapati lan prajurite mbalik ning Kadhipaten Paranggaruda. Disambut kanthi ora sabar karo Adhipati Yudapati lan Pangeran Josari.

“(Karo lenggah silo ning ngarepe Adhipati Yudapati ) Adhipati Puspahandungjaya sedya nampi pinangan ananging Dewi Rayungwulan nyuwun prasyaratan inggih menika saperangkat gamelan engkang saget mungel piyambak. Upami prasyaratan menika sanget dipuntampi mila. Dewi Rayungwulan saged nampi pinangan Pangeran Josari.“ Laporane Patih Singapati.

Pangeran Josari ngamok, tangane ngemgem lan gemeter ndungu omongane Patih Singapati. Amangi prasyaratan kuwi ora bakal bisa diwujudake, lan kuwi mang penolakan kanthi cara kang alus.

Adhipati Yudapati ngerti tenan watek putrane kuwi kawit cilik. Apa wae sing dikarepake kudu kelakon tanpa usaha. Nanging senajan kaya ngono Adhipati Yudapati banget sayange marang putrane kuwi.

Adhipati Yudhapati ngutus para abdi supayo golek gamelan kaya mangkono nganti sakketemune. Banjur marentahke Yuyurumpung kemaguhan lan Singapati kanggo goleki.
“ Yuyurumpung lan Singapati, goleko gamelan sing bisa muni dhewe kaya sing dikarepake Dewi Rayungwulan nganti ketemu, supayo Pangeran Josari bisa dadi bojone Dewi Rayungwulan.” Parentahe sang Prabu.

Sakwise salam hormat Yuyurumpung lan Singapati nglakoni apa sing diperentahke Adhipati Yudapati kanthi temenanan.

Kanthi wulan-wulanan Patih Singapati lan Yuyurumpung anggone goleki dalang sing nduwe saperangkat gamelan sing bisa muni dhewe. Sak kadipaten Paranggaruda diubengi malahan kanthi ning Kadhipaten liyane. Para abdi uga meres kringet kanggo goleki gamelan kaya mangkono nangina Pangeran Josari malah seneng-seneng, foya-foya karo para kancane, lan para dayang Kadipaten. Senajan sak benere kepeksa nuruti Pangeran Josari nanging dayang-dayang tetep nuruti sakjaluke Pangeran Josari.

Sesuwene Singapati lan Yuyurumpung golek dalang kang bisa muneke gamelan dhewe, pungkasane ana kacile yakuwi dheweke nemokake dalang kaya sing digoleki yakuwi ki Dalang Sapayana. Banjur Singapati sowan ning omahe Ki Dalang Sapayana.
“ Ki, aku mbutuhake pitulungmu yakuwi Ki sudi nganakake pagelaran wayang ing ngarepe Dwi Rayungwulan, calon bojone Pangeran Josari amarga kuwi syarat kanggo bisa minang Dewi Rayungwulan.” Panjaluke Singapati.

“ Inggih kawula purun nganakake pagelaran menika.” Semaure Ki Dalang Saparyana.
Tiba dina sing disepakati, Ki Dalang saparyana lan loro sindene teka ana ing Kadhipaten Paranggaruda. Wengine banjur dianakake pagelaran wayang kuwi. Adhipati Yudapati, Pangeran Josari lan para abdi padha ndelok pagelaran kanthi ora bisa ngomong maneh. Nalika ndungu swara gamelan nanging ora kethok ana gamelan babarpisan. Atine Adhipati Yudapati lega, amarga prasyarat saka Dewi Rayungwulan bisa kewujud.
Bubar nganakake pagelaran wayang, “Ki Dalang Saparyana banjur diutus ngadep Adhipati Yudapati.

“ Ki, aku njaluk kesanggupanmu nganakake pagelaran ing Kadipaten Carangsoka. Aku siap mbayar kowe pira wae sing mbok njaluk.” Ngendikane Adhipati Yudapati.
“ Kawula sedya nganakake pagelan wayang ing Kadipaten Carangsoka, lan kawula mboten nyusun bayaran engkang gedhe, kawula naming nyuwun perlindungan kangge kaslametane pesinden kawula.“ Semaure Ki Dalang Saparyana.


Adhipati Yudapati enggal-enggal ngirim utusan ning Carangsoka, ngandani yen arep dianakake pagelaran wayang sing gamelane bisa muni dhewe.
Adhipati Puspahandungjaya kaget nalika nampa gulungan kulit sing isine pesan saka Adhipati Yudapati, nanging ora dikatokake.

“ Aku siap nompo kahananane Adhipati lan Pangeran Josari kanggo minang putriku.” Ngendikane Adhipahi Puspahandungjaya.

Ndungu jawaban kaya mangkono, utusan Adhipati Yudapati banjur mohon diri kanggo nyampekake balesan saka Adhipati Puspahandungjaya.

Adhipati Puspahandungjaya ngundang Prameswari lan Dewi Rayungwulan. Adhipati ngandhakake yen prasyarat sing diajukake marang Pangeran Josari bisa dipenuhi.
“ Nduk cah ayu, syarat sing mbok ajokake marang Pangeran Josari yaitu saperangkat gamelan sing bisa muni dhewe kuwi bisa dipenuhi karo Pangeran Josari, komplit karo pagelaran wayang lan loro sinden. Saiki kepiye kahananmu? “ Ngendikane Adhipati Puspahandungjaya.

Dewi Rayungwulan mung meneng ora bisa ngomong apa-apa maneh. Kamangka syarat sing diajukake Dewi Rayungwulan namung seperangkat gamelan sing bisa muni dhewe nanging iki malah pagelaran wayang komplit karo loro sinden. Dewi Rayungwulan mblayu ana ing praduane. Raine mendung, mripate kaca-kaca. Atine keranta-ranta dadi bojone wong lanang sing ora ditresnani.

Seminggu sakwise, Adhipati Yudapati, Pangeran Josari lan rombongan teka ing Carangsoka. Nggowo rombongan gedhe sing agung, komlpit karo barisan prajurit kenurmatan sing sengaja dipilih. Uga ora keri Ki Dalang Saparyana lan loro sindene.


Adhipati Puspahandungjaya lan Prameswari nyambut kanthi rasa kekeluargaan. Pangeran Josari ngethoke yen dheweke bakal dadi bojone Dewi Rayungwulan. Dewi Rayungwulan ana ing kamar, nyuwun karo sing Maha Kuasa supaya diwenwhi kekeuatan batin, bisa nampa Pangeran Josari sing sakbenere ora dikarepake.

Ing wayah wengi pagelaran dilaksanakake. Adhipati Puspahandungjaya lungguh jejeran karo Prameswari. Dewi Rayungwulan lungguh ing kursi gading sing apek tenan. Pangeran Josari ora bosen-bosen ndelok rupa ayune Dewi Rayungwulan.

Ki Dalang Saparyana miwiti pagelaran wayang kulite. Ambarwati lan Ambarsari uga miwiti nyanyikake tembang kanthi swara kang merdu. Mbah soko ngendi, ujug-ujug ndungu swara gamelan ngiringi tamongko ora ana gamelan babarpisan. Sing ndelok padha kaget.
“ Swara saka ngendi kuwi, ora ana gamelan nanging ana swara gamelan muni?” pithakone slah sijine sing ndelok.

“ Mbuh aku dhewe yo bingung saka ngendi asale swara kuwi.” saurane kancane.
Dewi Rayungwulan sing maune ndingkluk dadi ngangkat sirahe, raine dadi terang. Ki Dalang Saparyana sadar yen dheweke lagi diperhatetekake Dewi Rayungwulan. Dewi Rayungwulan bener-bener malih ora nunduk lan meneng maneh. Ndelok kaya mangkono Pangeran Josari gamok, raine abang kabeh. Dewi Rayungwulan sing kawet mau lungguh, sanalika ngadeng banjur mblayu ngampiri panggung. Pagelaran lan nubruk Ki Dalang Saparyana njaluk lindungane. Pagelaran wayange sanalika kuwi mandeg. Ki Dalang kaget, tamu-tamu padha bingung. Apa maneh Pangeran Josari, ngadeng saka panggon lungguhe lan nyabut kerise, banjur nyerang Ki Dalang. Ki Dalang Saparyana ngadeg karo mbopong Dewi Rayungwulan ngindari serangan Pangeran Josari. Awake mlesat lan sikile nendang dada Pangeran Josari. Awake P.Josari ngleyang, ora ngira ten keris sing ning tangane kena dadane dhewe.

Adhipati Yudapati ngamok, arep nggudak Ki Dalang Saparyana kerise arep ditujepke nanging dikalangi Adhipati Puspahandungjaya. Pungkasane Adhipati Yudapati bali ning Paranggaruda kanthi ati kang remuk lan kebak karo rasa dendam. Dheweke tetep ngiro yen sing dadi penyebabe Ki Dalang Saparyana sanajan ati cilike ngaku yen Ki Dalang Saparyana mung mbelani awake dhewe.

Adhipati Yudapati mohon supaya nagkap Ki Dalang Saparyana banjur dikirimake ning Paranggaruda kanggo diadili lan dihukum. Nanging Adhipati Puspahandungjaya mendel wae, kaya-kaya ora preduli. Mula kuwi Adhipati Yudapati murka, nduwe niat bakal gempur Carangsoka kanthi ngejokake kabeh prajurit Paranggaruda. Adhipati Yudapati nyiapake kabeh prajurit kanti senjata lengkap, rencana sing mateng.

Semono uga Adhipati Puspahangungjaya sing krungu kabar kuwi saka para telik sandi ningkatake waspadane lan nyusun kekuatan kanggo bentengi gempuran Paranggaruda. Adhipati Puspahandungjaya ngundang Senopati Kembangjaya kanggo ngrembug taktik ngadepi gempuran kuwi. Adhipati Pusahandungjaya uga ngundang Raden Sukmayana ning pratapaan Telamaya ning kawasan Gunung Muria.

Adhipati Yudapati lan prajurite sing direwangi karo jaga-jaga bayaran teka. Prajurit Carangsoka nyambut kanthi tanpa rasa gentar. Senopati Kembangjaya, Raden Sukmayana lan Ki Dalang Saparyana kuwi telung serangkai sing bisa ngugah semangat tempure para prajurit.
Adhipati Yudapati mimpin dhewe para prajurite, lan enggal marentahke pengempuran.
“ Serang………!” parentahe Adhipati Yudapati.

Prajurit-prajurit Paranggaruda enggal-enggal gempur saka kabeh arah. Wiwite prajurit ngiro yen aman amarga ora ana prajurit babarpisan. Nanging, nalika mlebu njero prajurit-prajurit padha kaget. Para prajurit Carangsoka kasunyatan wis siaga lan menehi perlawanan.
Perang wis ora bisa dipenggak meneh. Adu kekuatan loro klompok gedhe sing katon imbang, pada mbacok, manah. Wong-wong wedok pada jerit, jaran-jaran padha ngringkik nambahi rame. Kabeh gempuran saka Paranggaruda bisa dilawan karo Carangsoka.

Pungkasane Adhipati Yudapati mati kena tombak lam pedang. Para prajurit Paranggaruda sing iseh urip padha nyerah. Rakyat Carangsoka jingkrak-jingkrak saking senenge bisa ngalahake Paranggaruda.

Katentreman Carangsoka wis balik kaya sedya kala. Kembangjoyo sing dadi panglima perang dinobatke dadi Adhipati Carangsoka lan dinikahke karo Dewi Rayungwulan. Carangsoka lan Paranggaruda didadhekake siji dipimpin Adhipati Kembangjaya. Supaya luwih gampang ngawasi Paranggaruda mula kadhipaten dipindah ing desa kemiri kanthi cara mbabat alas kemiri. Wektu mbabat alas kemiri ketemu karo wong dodol dawet jenenge Sagola, utawa P.Onggo. Raden Kembangjaya tuku kanggo persediaan dheweke lan prajurite. Dawet sing digawe saka pati wit aren banjur diwenehi santen saka klapa lan digebyur santen lan gula aren kuwi mula Raden Kembangjaya nduwe gagasan yen kraton sing arep dibangun iki diwenehi jeneng keraton Pati Pesantenan. Ngadake kurang luwih 1292 M. Miturut silsilah raja, sakdurunge kejayaan Majapahit.

ASAL-USUL BANJARNEGARA

Carita iki kawiwitan nalika perang Diponegoro, yaiku perange Indonesia mungsuh Walanda. Nalika semana Indonesia isih awujud kerajaan-kerajaan kayata kerajaan Tarumanegara, Samudera Pasai, Mataram lan sak panunggalane.
Nalika perang Diponegoro kababar akeh para prajurit, tumenggung, kawula lan liya-liyane kang budhal perang. Semono uga R.Tumenggung Dipoyudi IV, salah siwijining Tumenggung ing Mataram uga budhal ing paprangan. Senadyan abot, nanging dheweke kudu bisa ninggalake kaluargane kang dtresnani banget, iki sadermo kanggo kapentingan Negara.

Sadurunge paprangan kawiwitan Raja, Tumenggung, lan para panasehat Raja nganakake Pasewakan Agung saperlu kanggo ngrembug babagan perang. Ana Pasewakan Agung Raja ngutus R.Tumenggung Dipoyudo IV supaya mimpin paprangan, banjur menehi keris kang sekti mandraguna.
Ana kana Raja uga dhawuh marang R.Tumenggung Dipoyudo IV, “Aja pisan-pisan sliramu lan wadyabalamu (prajuritmu) ngadohi benteng pertahane dhewe amarga bisa cilaka dadine.” Mangkana dhawuhe Raja. Pasewakan Agung ditutup. Kabeh padha ngerti tugase dhewe-dhewe. Ora ganti suwe R. Tumenggung lan wadyabalane wis kumpul dadi siji ing alun-alun saperlu nyiapake paprangan. Ana pasukan kang nggawa parang, pedhang, panah lan gaman liyane kabeh dadi siji nyawiji ing paprangan, aba-aba muni, paprangan kawiwitan sorak-sorak para prajurit , suwara pedang, panah, lan bedhil dadi siji thar…..thor……thar….thor. Akeh prajurit Mataram kang mati muspra amarga nglanggar dhawuhe Sang Raja yaiku ngliwati benteng pertahanan. Paprangan sansaya rame, para prajurit akeh kang tumiba amarga kena gamane Walanda. Samparane R. Tumenggung Dipoyudo IV uga kena gamane Walanda. Ora nganti suwe ana mburine R.Tumenggung Dipoyudo IV ana salah siwijining prajurit saka Walanda kang ngamang-ngamang pedang nanging tujune R. Tumenggung Dipoyudo IV bisa nylametake awake yaiku mlumpat saka jaran kang ditunggangi. Ngengingi kahanan kaya mangkono R.Tumenggung langsung mburu prajurit kuwi banjur dipateni. Wusana paprangan rampung walanda bisa dikalahake, Mataram oleh kamenangan. Sawise paprangan rampung R. Tumenggung sakwadyabala uga para petinggi-petinggi Walanda sing dicekel banjur digawa bali menyang kerajaan mataram.
R. Tumenggung banjur sowan dhateng kanjeng Gusti Mataram, matur menawa Walanda bisa dikalahake. Ora liya kejaba bungah ngengengi kahanan mangkono. Kanggo balas jasa marang R. Tumenggung Dipoyudo IV, dheweke diangkat dadi Bupati Banjarnegara adhedhasar Resolutie Governoer General Buitenzorg tanggal 22 agustus 1831 nomor I supaya ngisi jabatan Bupati Banjar kang wis dibusak utawa diapus setatuse kanthi panggonan ing Banjarmangu, banjur dikenal kanthi sebutan Banjarwatulembu. Sawise diangkat dadi Bupati R.Tumenggung kondur ing daleme, ibune kaget banget ngengingi kahanan mangkono. Banjur para Walanda kang dicekel dikunjara dadi tahanane Mataram.
Dadi Bupati ora gampang tumrape R. Tumenggung Dipoyudo IV, dheweke bingung, dheweke kudu bisa nata, ngatur dhaerahe dadi dhaerah kang subur lan makmur. Akeh banget alangane salah sijining yaiku mbludage Kali Serayu kang dadi kendhala angele rerembugan iki dirasakake dadi beban kanggo bupati nalika kudu ngrawuhi Pasewakan Agung ing kasunan Surakarta. Kanggo ngatasi perkara kuwi R. Tumenggung Dipoyudo IV nggawe kaputusan yaiku mindhahake ibukota kabupaten ing sisih kidule Kali Serayu. R.Tumenggung banjur nggoleki dhaerah kang apik kanthi mangembara. Ing tengahing pangumbarane dheweke dicegat bagal nanging dhasare wong pinter geluta karo sapa wae mesthi menange. Ora mung semono ing tengah alas R. Tumenggung uga ketemu wong wadon ayu banget ngrayu supaya ora usah nggoleki dhaerah maneh, luwih becik urip ing tengahing alas kene karo dheweke, sing sejatine iku iblis. R. Tumenggung mung mesem ngguyu. Banjur teka mbah-mbah kang nuduhake yen sisih alas kana ana dhaerah kang apik nanging kanyata dhaerah mau among jurang.
Ing kana R. Tumenggung banjur nyekel ula gedhe, ula iku ngomong, “Aku aja dipateni, Den.” Dheweke banjur ngeculake ula mau.
Pungkasan R. Tumenggung nemokake dhaerah anyar, kaanane dhaerah sing anyar iku wujude sawah-sawah kang amba kanthi pereng-pereng kang medeni. Panggonan sing isih sawahe (Banjar) iku digawe ibukota kabupaten (Negara) sing anyar sahengga dhaerah iki kasebut dadi Banjarnegara (Banjar: Sawah, Negara: Kota).

DAWET AYU BANJARNEGARA
Sekitar taun 50 kota Banjarnegara tenar dadi kota Buntil lan dawet ayu, lewih-lewih Bung Karno (alm) teka marang kota Banjarnegara iki. Sing wektu kuwi Buntil lan dawet ayu saka desa Rejasa suguhan sing paling utama. Panganan khas loro kuwi mau sing diarani mlecit. Ananging dudu mung panganan khas loro mau kuwi tok nanging ana maneh sing pada tenare yaiku Jarak lan kerajinan Keramik saka kecamatan Kelampok.
“ Dina Jum’at esuk aku mulih saka Semarang marang Banjarnegara, jam siji awan aku tekan terminal Banjarnegara, saurungw bali nomah aku mampir marang warung dawet ayu sing ora adoh saka terminal Banjarnegara yaiku warung dawete bu Munarjo, bakul dawet sing paling terkenal kawit gemiyen. Aku mlebu warung langsung pesen



“ Bu dawete setunggal
“ Nggih mbak, dahar mriki mbak wangsulane bakul dawet?
“ Nggih bu, wektu kuwi warunge lagi sepi ora ana sing tuku, mung bu Munarjo karo rewang-rewange tok . bu Munarjo sing wis tua ananging praupane esih keton ayu, lincah banget ngone ngracik dawete…..!
“ Niki mbak dawete. Salah siji rewang sing arane Jamilah . wektu kuwi aku langsung takon marang rewange. Asal usule kok diarani dawet ayu???
“ Mba Jamilah jawab karo ngligut marang mburi aran dawet kuwi mau perkoro sing dodol/bakul-bakule ayu-ayu,lan cendole warnane jambon ayu dadi diarani dawet ayu. Bu Munarjo juga nyambung pitakonku karo mesem deweke njawab dukalah niku sing maringi nami lare-lare mbok . kula piyambek mboten ngertos lha kados pundi malih kula nggih matur nuwun dene, dawete ku;la dados kesuwur.
“ Aku lagi crita-crita ana wong loro lanang wadon mlebu warunge bu Munarja,langsung lungguh nang jejerku. bu kalih dawete,
“ Nggih pak.
“ Bapak-bapak sing setengah tua kuwi mau nyambung pitakonku karo bu munarja, bapak kuwi mau crita jarene aran dawet ayu kuwi mau asale saka judul lagu pop jawa (gendhing jawa) hasil ciptaane Adhimas s,bono. Jarene Adhimas ngone nyiptakna lagu kuwi ngilhami saka bakul-bakul dawet ayu sing ayu-ayu praupane.
“ O…., dadi kaya ngono to critane, bu Munarjo kuwi asale saka desa Rejasa, ya jarene tangganan karo pak Dullah, pak dullah kuwi juga dodol dawet wektu taun 50.
Dawet ayu kuwi uwis kawit nbiyen wektu taun 50an nangin dawet mbiyen durung diwenehi es batu, nanging rasane bener-bener khas. Bu Munarjo lan rewang-rewange sedina-dinane sabar ngone nunggoni dagangane. Kiose sing biasane rame ditekani marang pelanggane sing tepate nang dalan dipayuda. Ya kaya bakul-bakul dawet liyane sing ana nang kota Banjarnegara.
“ Nang samping bakulan ko mesti anan wayang punakawan yaiku wayang Semar lan Gareng.
“ Jawabe bu Munarjo gambar Gareng karo Semar nglambangake rakyat biasa utawi rakyat awam. Ya maksude wedang dawet kuwi jajanan sing murah meriah.
Kabeh bakul dawwet saka Banjarnegara nganggo aran dawet ayu sing lagi tenanr, dawet gaweane bu Munarjo. Dadi akeh bakul-bakul sing padha ndompleng ketenaran dawete bu Munarjo. Ora mung nang kota Banjarnegara tok dawet ayu tenar nang kota-kota liyane kaya dene Purwokerto, Purbalingga, Cilacap, lan liya-liyane. Palah nganti tekan Jogja bisa di deleng akeh bakul-bakul dawet ayu saka Banjarnegara. Bakul-bakul padha ngaku keponakane utawa tunggale bu Munarja. Jarene setiap pembukaan PRPP nang Semarang pak Bupati mesti boking dawet ayu kanggo di suguhna nang Stand kabupaten Banjarnegara, gratis.
“ Bu MInaaaaaaaarja lan rewange karo nglayani wong tuku bu Munarjo karo crita sedina-dinane rata-rata mbutuhake krambil 30 gluntung kanggo gawe santen, 10kilo glepung beras kanggo gawe cendol lan 50kilo gula kanggo gawew juruh. Dawet ayu sing duwe rasa khas. Lewih-lewih juruhe di wenehi duren utawa nangka, lan condole diwenehi godong pandan lan saantene kenthel, rasane wis bener-bener aduhai……, pokoke nylekamin pisan.

“ ANGLINGDARMA “

Prabu Anglingdarma, putra saka Dewi Pramesthi karo Astradarma Ratu saka Yuwastina. Pramesthi kuwi putri Prabu Jayabaya, raja saka kraton Mamenang Kediri. Sawise dadi garwa raja raja Yaswastina, Pramesti banjur di boyong menyang Yuwastina.

Sawijineng dina, Pramesdthi weruh cumlorot kuning saka langit nyedhaki dheweke banjur nyuwara, “Pramesthi…aku bakal manitis ing guwa garbamu. Aku Bathara Wisnu kang bakal manjing dadi putramu, nadyan kowe durung nganduhut.” Durung nganti kagete ilang, dumadakan cahya mau mlebu neng wetenge.

Pramesthi bingung, piye olehe nerangake marang sang Prabu. Sawuse di pikir-pikir tenanan, pramesthi alon-alon crita prastawa kang mentas dialami. Prabu Astradarma ora percaya marang crita mau, banjur duka,”Pramesthi! Ora usah ngayawara, mbok kira aku percaya marang critamu?kowe mesti wis tumindhak nistha! Ora patut dadi garwa prameswari. Aku ora sudi duwe anak sing dudu getih turunku dhewe. Luwih becik kowe lunga saka kene! Muliha menyang Mamenang!”

Pramesthi kalara-lara atine, dheweke lunga saka Yawastina, kedlarang-dlarang nurut alas dawa. Ora ana kang ngancani babar pisan. Tumekane Pramesthi ing kratone bapakke, ora ana sing tepung. Rambute awut-awutan, sandhangane wis semrawut. Nganti abdi dalem ngira yen dheweke wong edan anyaran. Bareng ngerti yen Pramesthi, para abdi dalem ngrumati bendarane mau. Pramesthi crita apa anane prastawa kang dialami.

Prabu Jayabaya banget dukane, meruhi anakke disia-sia dening Astradrama. Banjur ujar, “Titenana kowe Astradrma! Kowe wis sawenang-wenang marang anakku. . bakale negaramu dadi lendhut!” ora sawetara suwe dumadakan langit peteng, udan deres lan banjir bandang. Negara Yawastina kena banjir gedhe lan kebak lendhut. Ora ana kang slamet, kabeh musna.

Sawise Prabu Jayabaya mukswa, Anglingdarma lahir lan dadi raja ing kraton Malawapati. Ibune, Dewi Pramesthi kaboyong neng Malawapati. Sawijining esuk nalika Anglingdarma mbebedhak ing alas, dumadakan keprungu swara wong wadon njaluk tulung. Anglingdarma nulungi wanita kang dicedhaki macan, kang mau njaluk tulung kuwi. Wanita mau diterake bali menyang omahe, pertapan Nguntarasegara. Anglingdarma duwe karep ngepek bojo Endang Setyowati, jeneg wanita mau, anakke Resi Maniksutra. Sejatine Setyowati ora gelem dipek bojo, amarga dheweke nresnani kangmas kuwalone kan aran Bathikmadrim. Madrim ngerti yen Setyowati tresna marang dheweke banjur nantang Anglingdarma, “Prabu Anglingdarma, menawi prabu badhe mundhut garwa dumateng adhi kula, wonten panyuwun kula dumateng Prabu.”

“Apa penjalukmu kuwi Madrim?” pitakone Angling.
“Panjenengan kedah adu kasekten kaliyan kula. Kados pundi Prabu?” “Ya…ya….aku trima panantangmu. Banjur aku uga duwe panjaluk marang kowe. Yen aku menang, kuwe kudu gelem dadi patihku, Madrim!”

Ing adu kasekten mau, Angling menang banjur mboyong Setyowati dadi garwa Prameswari lan Madrim dadi patihe ing Malawapati.

Ana ing kraton Malawapati, Setyowati atine ora jenjem. Dheweke kepingin bali menyang Nguntara Segara. Polatanae Setyowati gawe atine Angling sedhih. Kanggo nglipur ati, dheweke lunga mbebedhak menyang alas. Anggone mbebedhak nganti tekan cedhake taman pertapan Sumur Jalatundha. Ing kono, dheweke meruhi ula sepasang kang lagi pepasihan. Dhewekke ngerti, yen salah sijine ula mau Nagagini, bojone Nagaraja gurune Angling. Angling manah ula lanang kang aran Ula Tampar nganti mati. Nagagini mlayu mlebu pertapan nemoni bojone.

“Kakang…Kakang Nagaraja iki mau ing taman, ana wong kang arep mrawasa aku. Dhewekke Prabu Malawapati. Muridmu dhewe! Patenana wong kang kurang ajar kuwi!” sambate Nagagini. Nagaraja ora percaya ngono wae, banjur metu arep nemoni Angling. Nanging Angling wis mulih menyang kratone. Angling crita marang Setyowati lan pamit mati. Dheweke ngerti yen bakal diukum pati gurune. Merga mesthi wae Nagagini lapur kang suwalikke saka prastawa mau. Nagaraja anjalma dadi ula kisi kang cilik banget, lunga menyang taman Malawapati lan ngrungokake crita mau.

Anglingdarma ngadep Nagaraja, sedya mring paukuman. Ananging Nagaraja malah gumuyu banjur ngendika, “Angling anakku, aku ora bakal mateni kowe Ngger. Aku wis ngerti sapa kang luput. Mau aku njalma dadi ula kisi lan krungu kabeh prastawa kang sabenere. Saiki…kanggo tumindakmu kang ksatriya, aku arep aweh kanugrahan. Apa wae kang mbok jaluk bakal dak wenehi.”

“Bapa Guru, maturnuwun sanget menawi mekaten. Ananging..saderengenipun…punika ingkang wonten telakipun Bapa punapa, kok katon cumlorot kuning?” Pitakone Angling.
“Oh ikuito? Kowe kepingin ajian iki? Iki jenenge Aji Gineng, ajian kang bisa mangerteni basa sakabehe kewan ing ndonya.” Wangsulane Nagaraja.

“Nggih……menawi kepareng Bapa.”
“Kena wae Ngger. Aku bisa menehi ajian iki. Nanging sarate abot. Kowe ora keno crita marang sapa wae, kalebu bojomu dhewe. Kepiye Angling?”

“Nggih, kula saguh Bapa.” Banjur ajian mau diwenehake marang Angling. Sawuse diwejang, Angling bali menyang Malawapati.

Ing bengi, nalika Angling lan Setyowati ana ing paturon, Angling dumadakan ngguyu dhewe. Setyowati serik, ngira yen Angling ngece Setyowati sing asale saka desa. Nadyan wis diterangake kayangapa, Setyawati panggah ora trima. Banjur..”Diajeng, aku mau ngguyu cecak kang lagi guneman. Iki mau amerga aku duwe Aji Gineng kang bisa ngerti basane kewan-kewan mau.” Diterangake ngono, Setyowati dadi kepingin duweni ajian mau, “Menawi boten kepareng kula suwun, luwih becik kula pejah. Kula badhe pati obong.” Tangise Styowati.”

“Aja Diajeng! Aku tetep ora bisa menehake ajian iki kanggo sapa wae kalebu kowe. Yen menehake, aku dhewe bakale cilaka. Iki wae wis nglanggar sumpahku, crita ngenani ajian iki.’ Penggake angling.

“pokoke menawi mboten kepareng, kula tetep badhe pati obong kakang.” Wangsulane Setyowati atos. Ibune lan Madrim wis coba ngerih-erih Setyowati nanging Setyowati wis ora bisa dikandani. Upacara pati obong wis sumedya. Angling duwe karep melu pati obong Setyowati. Nanging sadurunge nyemplung geni saka panggungan, Angling krungu wedhus kang guneman. “Kakang aku pengen duwe janur kae, opekna ya Kang!”
“Wah aku ora wani Dhi.. kae janur kagungane sang Prabu.” Wangsulane wedhus lanang.
“Kang pokoke opekna! Kowe wis ora tresna marang aku?”
“Ya tresna, ning aku tetep ora saguh yen janur kuwi, mbok liyane wae!”
“Ora, pokokke yen ora janur kae ora! Yen ora mbok opekna aku pilih nyemplung geni wae!”
ujare wedhus wedok karo nangis.

“Yen ora kena dikandani yo wis! Yen pancen pilih mati, aku lila, tur isih akeh wedhus sing luwih ayu saka kowe kok!” wangsulane wedhus lanang sajak anyel. Wedhus wedok banjur nyemplung geni tenan, mati sanalika. Angling rumangsa kesindir. Dheweke banjur mudhun saka panggungan. Luwih becik ngayomi rakyate sing isih butuh dheweke. Setyowati nekad nyemplung geni kang mulat-mulat.

Merga saka planggaran sumpahe dhewe, para dewa murka banjur ngukum Angling, supaya nglakoni panguripan ing alas wolung taun lawase. Sadurunge lunga, Angling masrahake kraton lan ibune marang Bathik Madrim, banjur dheweke ngumbara neng alas. Pramesthi kang sedhih, putrane nglakoni paukuman, ora sawetara suwe seda. Arwahe Setyowati sajak gela banget, dheweke ngumbara saparan-paran. Banjur nyuwun mring Bathara Guru supaya dheweke bisa bali ing donya. Bathara guru mrintahake Setyowati supaya manitis ing awake Ambarawati, putri saka Adipati Darmawasesa ing Kadipaten Bojonegoro. Setyowati mudhun ing donya, lan manitis ing awake Ambarwati.

Pangumbaran kang suwe, nggawa angling ing sawijining kraton kang wis suwe ditinggal mati rajane. Kraton kuwi dinggoni dening anakke raja kang aran Widata, Widati lan Widaningsih. Katelune tresna marang Angling. Angling ora oleh lunga menyang endi-endi.
Sawijining wengi, nalika Angling arep turu, putri telu mau metu saka kraton kanti cara ngindhik-indhik supaya ora konangan Angling. Angling cubriya, ora sawetara suwe dheweke lolos sukma anjalma dadi gagak banjur nututi lungane putri telu mau. Kayangapa kagete Angling, jebul-jebul putri iku lagi mangan bangke manungsa ing tengah alas. Gagak malihane Angling nyolong ati saka bangke mau. Widati nyoba ngoyak nganti kesel, nanging kalah cepet karo abure gagak.


Ati mau diselehake ing dhuwure wedhak duweke widati banjur Angling nerusake turune. Esukke Widati kaget weruh ati ing sadhuwure wedhak, ndadekake dheweke ngerti yen gagak kang bengi iku malihane Angling. Widati nangekake Angling,

”Kakang, iki sapa sing nyelehake ati ing sadhuwure wedhakku?” pitakonane Widati.
“Lho aku ora ngerti, lha wong nembe tangi ngene kok!”

“Ora usah selak Kakang, kowe mau bengi malih rupa to? dadi gagak banjur nyolong ati iki?”
“Yen iya…geneya? tur maneh, wong wadon ayu-ayu kok mangan bangke, ora patut kuwi!”
“apa hakmu ngatur aku satelon? Kowe wis kurang ajar Kakang!” ujare Widati karo nancepake kembang ing bun-bunane Angling. Anglimg kang ora bisa nginggati tumindake Widati, dumadakan malih rupa dadi mliwis putih.

Widati nyoba nyekel mliwis, arep dikurung. Nanging mliwis mau mabur metu saka kraton, lunga ngumbara saparan-paran nganti tekan desa Gebang Sawit, Kadipaten Bajanegara. Ing Gebang Sawit, mliwis ditemu dening Jaka Gedhuk, anake Demang Klungsur.
“Aku gelem dadi kancamu, nanging aku aja mbok pateni ya!” Pangucape mliwis. “Lho kowe bisa guneman kaya dene manungsa? Wah..eloke! ya…ya…kowe dadi kancaku. Ayo mulih nyang omahku.” Kandhane Jaka Gedhuk seneng banget.

Ing Kadipaten Bojonegara ana sayembara. Sayembara mau isine yaiku mbuktekake ki Bremana sing asli, amarga samulihe seka alas malih dadi loro. Bojone bingung milih sing endi, banjur lunga menyang kadipaten lan njaluk keadilane Adipati Darmawasesa. Adipati kang bingung banjur nganakake sayembara iku mau.

“Pak klungsur, melua sayembara ing kadipaten, mengko dak genahi carane. Kowe yen bisa ngrampungi urusane Nyi Bremana bakale antuk hadiah gedhe saka kadipaten.” Kandane Mliwis marang bapake Jaka Gedhug.

Ora suwe…”Kanggo mbuktekake endi Ki Bremana asli, kekarone kudu bisa mlebu ing kendi iki. Yen bisa mlebu, ya kuwi Bremana asli.” Kandane klungsur mancing Bremana palsu. Salah sijine bisa mlebu tenan neng jero kendi. Kendi mau ditutup, banjur dipecah. Dumadakan saka pecahane kendi, metu Jin Wiratsangka kang memba-memba dadi Bremana. Jin mau diusir, banjur mlayu mlebu alas. Klungsur antuk kanugrahan dadi hakim ing kadipaten. Anak lan bojone diboyong, uga mliwis putih kang wis mbiyantu.
Ambarawati ngerti yen ana mliwis putih. Banjur mliwis dijaluk supaya manggon ana ing kaputren. Saben dina mliwis mau ngancani Ambarawati. Yen wengi, mliwis putih malih dadi Anglindarma. Kekarone pepasihan lan ndadekake Ambarawati ngandhut.

Adipati Darmawangsa judheg ngrasakake putrine ngandhut tanpa ngerti sapa kang tumindak. Sawijining dina ana resi kang aran Yogiswara teka ing kadipaten Bojonegara. Resi Yogiswara dijaluki tulung nggoleki wong kang njalari Ambarawati ngandhut. Yogiswara ngajak mliwis guneman. Suwe-suwe nliwis putih lan Yogiswara padu. Bareng ora ana sing menang lan kalah, mliwis putih malih dadi Anglingdarma. Lan Yogiswara malih dadi Bathikmadrim kang sasuwene iki nggoleki rajane. Sawise terang perkarane, Anglingdarma lan Ambarawati dinikahake. Ambarawati diboyong ing kraton Malawapati. Ora suwe, Ambarawati nglairake anak lanang kang dijenengi Anglingkusuma. Anglingdarma mimpin kratone maneh.

“ ANGLINGDARMA “

Prabu Anglingdarma, putra saka Dewi Pramesthi karo Astradarma Ratu saka Yuwastina. Pramesthi kuwi putri Prabu Jayabaya, raja saka kraton Mamenang Kediri. Sawise dadi garwa raja raja Yaswastina, Pramesti banjur di boyong menyang Yuwastina.

Sawijineng dina, Pramesdthi weruh cumlorot kuning saka langit nyedhaki dheweke banjur nyuwara, “Pramesthi…aku bakal manitis ing guwa garbamu. Aku Bathara Wisnu kang bakal manjing dadi putramu, nadyan kowe durung nganduhut.” Durung nganti kagete ilang, dumadakan cahya mau mlebu neng wetenge.

Pramesthi bingung, piye olehe nerangake marang sang Prabu. Sawuse di pikir-pikir tenanan, pramesthi alon-alon crita prastawa kang mentas dialami. Prabu Astradarma ora percaya marang crita mau, banjur duka,”Pramesthi! Ora usah ngayawara, mbok kira aku percaya marang critamu?kowe mesti wis tumindhak nistha! Ora patut dadi garwa prameswari. Aku ora sudi duwe anak sing dudu getih turunku dhewe. Luwih becik kowe lunga saka kene! Muliha menyang Mamenang!”

Pramesthi kalara-lara atine, dheweke lunga saka Yawastina, kedlarang-dlarang nurut alas dawa. Ora ana kang ngancani babar pisan. Tumekane Pramesthi ing kratone bapakke, ora ana sing tepung. Rambute awut-awutan, sandhangane wis semrawut. Nganti abdi dalem ngira yen dheweke wong edan anyaran. Bareng ngerti yen Pramesthi, para abdi dalem ngrumati bendarane mau. Pramesthi crita apa anane prastawa kang dialami.

Prabu Jayabaya banget dukane, meruhi anakke disia-sia dening Astradrama. Banjur ujar, “Titenana kowe Astradrma! Kowe wis sawenang-wenang marang anakku. . bakale negaramu dadi lendhut!” ora sawetara suwe dumadakan langit peteng, udan deres lan banjir bandang. Negara Yawastina kena banjir gedhe lan kebak lendhut. Ora ana kang slamet, kabeh musna.

Sawise Prabu Jayabaya mukswa, Anglingdarma lahir lan dadi raja ing kraton Malawapati. Ibune, Dewi Pramesthi kaboyong neng Malawapati. Sawijining esuk nalika Anglingdarma mbebedhak ing alas, dumadakan keprungu swara wong wadon njaluk tulung. Anglingdarma nulungi wanita kang dicedhaki macan, kang mau njaluk tulung kuwi. Wanita mau diterake bali menyang omahe, pertapan Nguntarasegara. Anglingdarma duwe karep ngepek bojo Endang Setyowati, jeneg wanita mau, anakke Resi Maniksutra. Sejatine Setyowati ora gelem dipek bojo, amarga dheweke nresnani kangmas kuwalone kan aran Bathikmadrim. Madrim ngerti yen Setyowati tresna marang dheweke banjur nantang Anglingdarma, “Prabu Anglingdarma, menawi prabu badhe mundhut garwa dumateng adhi kula, wonten panyuwun kula dumateng Prabu.”

“Apa penjalukmu kuwi Madrim?” pitakone Angling.
“Panjenengan kedah adu kasekten kaliyan kula. Kados pundi Prabu?” “Ya…ya….aku trima panantangmu. Banjur aku uga duwe panjaluk marang kowe. Yen aku menang, kuwe kudu gelem dadi patihku, Madrim!”

Ing adu kasekten mau, Angling menang banjur mboyong Setyowati dadi garwa Prameswari lan Madrim dadi patihe ing Malawapati.

Ana ing kraton Malawapati, Setyowati atine ora jenjem. Dheweke kepingin bali menyang Nguntara Segara. Polatanae Setyowati gawe atine Angling sedhih. Kanggo nglipur ati, dheweke lunga mbebedhak menyang alas. Anggone mbebedhak nganti tekan cedhake taman pertapan Sumur Jalatundha. Ing kono, dheweke meruhi ula sepasang kang lagi pepasihan. Dhewekke ngerti, yen salah sijine ula mau Nagagini, bojone Nagaraja gurune Angling. Angling manah ula lanang kang aran Ula Tampar nganti mati. Nagagini mlayu mlebu pertapan nemoni bojone.

“Kakang…Kakang Nagaraja iki mau ing taman, ana wong kang arep mrawasa aku. Dhewekke Prabu Malawapati. Muridmu dhewe! Patenana wong kang kurang ajar kuwi!” sambate Nagagini. Nagaraja ora percaya ngono wae, banjur metu arep nemoni Angling. Nanging Angling wis mulih menyang kratone. Angling crita marang Setyowati lan pamit mati. Dheweke ngerti yen bakal diukum pati gurune. Merga mesthi wae Nagagini lapur kang suwalikke saka prastawa mau. Nagaraja anjalma dadi ula kisi kang cilik banget, lunga menyang taman Malawapati lan ngrungokake crita mau.

Anglingdarma ngadep Nagaraja, sedya mring paukuman. Ananging Nagaraja malah gumuyu banjur ngendika, “Angling anakku, aku ora bakal mateni kowe Ngger. Aku wis ngerti sapa kang luput. Mau aku njalma dadi ula kisi lan krungu kabeh prastawa kang sabenere. Saiki…kanggo tumindakmu kang ksatriya, aku arep aweh kanugrahan. Apa wae kang mbok jaluk bakal dak wenehi.”

“Bapa Guru, maturnuwun sanget menawi mekaten. Ananging..saderengenipun…punika ingkang wonten telakipun Bapa punapa, kok katon cumlorot kuning?” Pitakone Angling.
“Oh ikuito? Kowe kepingin ajian iki? Iki jenenge Aji Gineng, ajian kang bisa mangerteni basa sakabehe kewan ing ndonya.” Wangsulane Nagaraja.

“Nggih……menawi kepareng Bapa.”
“Kena wae Ngger. Aku bisa menehi ajian iki. Nanging sarate abot. Kowe ora keno crita marang sapa wae, kalebu bojomu dhewe. Kepiye Angling?”

“Nggih, kula saguh Bapa.” Banjur ajian mau diwenehake marang Angling. Sawuse diwejang, Angling bali menyang Malawapati.

Ing bengi, nalika Angling lan Setyowati ana ing paturon, Angling dumadakan ngguyu dhewe. Setyowati serik, ngira yen Angling ngece Setyowati sing asale saka desa. Nadyan wis diterangake kayangapa, Setyawati panggah ora trima. Banjur..”Diajeng, aku mau ngguyu cecak kang lagi guneman. Iki mau amerga aku duwe Aji Gineng kang bisa ngerti basane kewan-kewan mau.” Diterangake ngono, Setyowati dadi kepingin duweni ajian mau, “Menawi boten kepareng kula suwun, luwih becik kula pejah. Kula badhe pati obong.” Tangise Styowati.”

“Aja Diajeng! Aku tetep ora bisa menehake ajian iki kanggo sapa wae kalebu kowe. Yen menehake, aku dhewe bakale cilaka. Iki wae wis nglanggar sumpahku, crita ngenani ajian iki.’ Penggake angling.

“pokoke menawi mboten kepareng, kula tetep badhe pati obong kakang.” Wangsulane Setyowati atos. Ibune lan Madrim wis coba ngerih-erih Setyowati nanging Setyowati wis ora bisa dikandani. Upacara pati obong wis sumedya. Angling duwe karep melu pati obong Setyowati. Nanging sadurunge nyemplung geni saka panggungan, Angling krungu wedhus kang guneman. “Kakang aku pengen duwe janur kae, opekna ya Kang!”
“Wah aku ora wani Dhi.. kae janur kagungane sang Prabu.” Wangsulane wedhus lanang.
“Kang pokoke opekna! Kowe wis ora tresna marang aku?”
“Ya tresna, ning aku tetep ora saguh yen janur kuwi, mbok liyane wae!”
“Ora, pokokke yen ora janur kae ora! Yen ora mbok opekna aku pilih nyemplung geni wae!”
ujare wedhus wedok karo nangis.

“Yen ora kena dikandani yo wis! Yen pancen pilih mati, aku lila, tur isih akeh wedhus sing luwih ayu saka kowe kok!” wangsulane wedhus lanang sajak anyel. Wedhus wedok banjur nyemplung geni tenan, mati sanalika. Angling rumangsa kesindir. Dheweke banjur mudhun saka panggungan. Luwih becik ngayomi rakyate sing isih butuh dheweke. Setyowati nekad nyemplung geni kang mulat-mulat.

Merga saka planggaran sumpahe dhewe, para dewa murka banjur ngukum Angling, supaya nglakoni panguripan ing alas wolung taun lawase. Sadurunge lunga, Angling masrahake kraton lan ibune marang Bathik Madrim, banjur dheweke ngumbara neng alas. Pramesthi kang sedhih, putrane nglakoni paukuman, ora sawetara suwe seda. Arwahe Setyowati sajak gela banget, dheweke ngumbara saparan-paran. Banjur nyuwun mring Bathara Guru supaya dheweke bisa bali ing donya. Bathara guru mrintahake Setyowati supaya manitis ing awake Ambarawati, putri saka Adipati Darmawasesa ing Kadipaten Bojonegoro. Setyowati mudhun ing donya, lan manitis ing awake Ambarwati.

Pangumbaran kang suwe, nggawa angling ing sawijining kraton kang wis suwe ditinggal mati rajane. Kraton kuwi dinggoni dening anakke raja kang aran Widata, Widati lan Widaningsih. Katelune tresna marang Angling. Angling ora oleh lunga menyang endi-endi.
Sawijining wengi, nalika Angling arep turu, putri telu mau metu saka kraton kanti cara ngindhik-indhik supaya ora konangan Angling. Angling cubriya, ora sawetara suwe dheweke lolos sukma anjalma dadi gagak banjur nututi lungane putri telu mau. Kayangapa kagete Angling, jebul-jebul putri iku lagi mangan bangke manungsa ing tengah alas. Gagak malihane Angling nyolong ati saka bangke mau. Widati nyoba ngoyak nganti kesel, nanging kalah cepet karo abure gagak.


Ati mau diselehake ing dhuwure wedhak duweke widati banjur Angling nerusake turune. Esukke Widati kaget weruh ati ing sadhuwure wedhak, ndadekake dheweke ngerti yen gagak kang bengi iku malihane Angling. Widati nangekake Angling,

”Kakang, iki sapa sing nyelehake ati ing sadhuwure wedhakku?” pitakonane Widati.
“Lho aku ora ngerti, lha wong nembe tangi ngene kok!”

“Ora usah selak Kakang, kowe mau bengi malih rupa to? dadi gagak banjur nyolong ati iki?”
“Yen iya…geneya? tur maneh, wong wadon ayu-ayu kok mangan bangke, ora patut kuwi!”
“apa hakmu ngatur aku satelon? Kowe wis kurang ajar Kakang!” ujare Widati karo nancepake kembang ing bun-bunane Angling. Anglimg kang ora bisa nginggati tumindake Widati, dumadakan malih rupa dadi mliwis putih.

Widati nyoba nyekel mliwis, arep dikurung. Nanging mliwis mau mabur metu saka kraton, lunga ngumbara saparan-paran nganti tekan desa Gebang Sawit, Kadipaten Bajanegara. Ing Gebang Sawit, mliwis ditemu dening Jaka Gedhuk, anake Demang Klungsur.
“Aku gelem dadi kancamu, nanging aku aja mbok pateni ya!” Pangucape mliwis. “Lho kowe bisa guneman kaya dene manungsa? Wah..eloke! ya…ya…kowe dadi kancaku. Ayo mulih nyang omahku.” Kandhane Jaka Gedhuk seneng banget.

Ing Kadipaten Bojonegara ana sayembara. Sayembara mau isine yaiku mbuktekake ki Bremana sing asli, amarga samulihe seka alas malih dadi loro. Bojone bingung milih sing endi, banjur lunga menyang kadipaten lan njaluk keadilane Adipati Darmawasesa. Adipati kang bingung banjur nganakake sayembara iku mau.

“Pak klungsur, melua sayembara ing kadipaten, mengko dak genahi carane. Kowe yen bisa ngrampungi urusane Nyi Bremana bakale antuk hadiah gedhe saka kadipaten.” Kandane Mliwis marang bapake Jaka Gedhug.

Ora suwe…”Kanggo mbuktekake endi Ki Bremana asli, kekarone kudu bisa mlebu ing kendi iki. Yen bisa mlebu, ya kuwi Bremana asli.” Kandane klungsur mancing Bremana palsu. Salah sijine bisa mlebu tenan neng jero kendi. Kendi mau ditutup, banjur dipecah. Dumadakan saka pecahane kendi, metu Jin Wiratsangka kang memba-memba dadi Bremana. Jin mau diusir, banjur mlayu mlebu alas. Klungsur antuk kanugrahan dadi hakim ing kadipaten. Anak lan bojone diboyong, uga mliwis putih kang wis mbiyantu.
Ambarawati ngerti yen ana mliwis putih. Banjur mliwis dijaluk supaya manggon ana ing kaputren. Saben dina mliwis mau ngancani Ambarawati. Yen wengi, mliwis putih malih dadi Anglindarma. Kekarone pepasihan lan ndadekake Ambarawati ngandhut.

Adipati Darmawangsa judheg ngrasakake putrine ngandhut tanpa ngerti sapa kang tumindak. Sawijining dina ana resi kang aran Yogiswara teka ing kadipaten Bojonegara. Resi Yogiswara dijaluki tulung nggoleki wong kang njalari Ambarawati ngandhut. Yogiswara ngajak mliwis guneman. Suwe-suwe nliwis putih lan Yogiswara padu. Bareng ora ana sing menang lan kalah, mliwis putih malih dadi Anglingdarma. Lan Yogiswara malih dadi Bathikmadrim kang sasuwene iki nggoleki rajane. Sawise terang perkarane, Anglingdarma lan Ambarawati dinikahake. Ambarawati diboyong ing kraton Malawapati. Ora suwe, Ambarawati nglairake anak lanang kang dijenengi Anglingkusuma. Anglingdarma mimpin kratone maneh.